Ooit was er een magische kracht die mij aantrok tot het beroep van accountant. De accountant: het financiële geweten én de adviseur van een ondernemer die bezig is de markt te veroveren. Hoe gaaf is dat, als je daarvan deel uitmaakt en wordt gezien als een betrouwbare en bekwame businesspartner.

De financiële informatie die door een bedrijf stroomt is meer dan een momentopname van de balans- en geldpositie. Financiële geldstromen geven ook inzicht in hoe het bedrijfssysteem werkt, hoe alles bij elkaar samenkomt en met elkaar in verband staat. Het grotere geheel zien is de uitdaging van elke ondernemer of bestuurder.

Uit ervaring weet ik dat de ondernemer of ceo de enige is die dit overzicht heeft (althans: kan hebben). Zijn directe rapporteringslijnen richten zich vaak op specifieke bedrijfsfuncties. En die neigen te werken in hun eigen silo, zodat verzuiling dreigt. Het is de taak van de ondernemer of ceo om de verschillende functies of 'agenten' in het ecosysteem efficiënt, effectief en consistent met elkaar te laten samenwerken. Alleen dan kan een een goede cultuur ontstaan, die bijdraagt aan een succesvolle uitvoering van de strategie.

De ondernemer of ceo staat er vaak alleen voor om deze taak te vervullen. Een eenzame rol, maar ook een rol die grote negatieve consequenties kan hebben - neem bijvoorbeeld het ING-schandaal - als het systeemdenken ontbreekt. Hoe fijn zou het zijn als de ceo een businesspartner heeft met een onafhankelijke blik, die tijdig kan wijzen op ruis in het systeem?

Naast de ondernemer of ceo is er alleen de accountant die, vanuit zijn rol als controleur en vanuit een onafhankelijke positie, ook naar het grotere geheel kan kijken. Een kans en uitgelezen mogelijkheid om jezelf als accountant opnieuw te positioneren. Ik zeg 'opnieuw' te positioneren, omdat ik vanaf de andere kant van de tafel zie dat de accountant is afgegleden naar een soort van 'superboekhouder'. Althans, zo kijk ik daar tegenaan als cliënt.

Rapporten worden volgeschreven over hoe verslaggevingsstandaarden moeten worden toegepast en boekhoudkundige winsten moeten worden verantwoord. Allemaal erg goed en leerzaam, maar in de praktijk is cash king en heb je een sterk ecosysteem nodig om de bedrijfsdoelstellingen te realiseren. En daarop is de accountant vaak niet gericht.

Waarom zou je hier ook niet iets over kunnen zeggen? Ik refereer aan mijn vorige artikel, waarin ik uitleg hoe je dit zou kunnen doen en dat deze informatie al ergens in het controledossier vastligt. De cliënt aan de andere kant van de tafel zou dat zeker waarderen.

Ik zie een mooie toekomst voor de accountant als hij of zij zich herpositioneert tot een 'systeem-controleur', die financiële en andere data gebruikt om inzicht te krijgen in de dynamiek van het bedrijfssysteem. Een paar jaar geleden was dat nog niet mogelijk maar nu, met big data analyse, artifical intelligence en inzichten vanuit systeemwetenschappen en ecologie, kan het systeem veel beter worden beoordeeld.

Ik pleit er overigens niet voor om de accountantscontrole te vervangen, maar om systeemdenken beter te integreren in de huidige controleaanpak en ten behoeve van de af te geven accountantsverklaring. Dat is niet alleen voor de accountant een kans, maar heeft ook meerwaarde voor het maatschappelijk verkeer. We willen toch allemaal weten of een bedrijf bijvoorbeeld in staat is om zich opnieuw te reactiveren door innovatie, in tijden van transitie? Door gebruik te maken van onder meer big data en systeemwetenschappen kan deze black box worden geopend én gecontroleerd.